یکی از زمینه های روحی و روانی که عامل بازدارنده امر به معروف و نهی از منکر در اشخاص می گردد، وجود شرم و حیا در آنهاست، و به اصطلاح «رُوش نمیشه» امر و نهی کند. اما باید دانست؛ حیا و خجالت دو قسم است: یک حیای خوب و پسندیده و در اصطلاح «حیای ممدوح» دوم: «حیای مذموم» و ناپسند.

«حیای ممدوح»، آن حیایی است که انسان را از ارتکاب معصیت و گناه بازدارد، یعنی وقتی در برابر ارتکاب گناهی قرار گرفت از پروردگارش، از فرشتگان مراقب اعمالش، از اولیاء و… حیا کند و گناه نکند این «حیا» عنصر اساسی و حیاتی برای انسان در جهت حفظ پاکدامنی و پای بندی به ارزش های مکتبی بوده و حضرت علی(علیه السلام) پیرامون آن فرموده است:
«عَلَی  قَدْرِ الْحَیَاءِ تَکُونُ  الْعِفَّهُ»؛[۱] «میزان عفت و پاکدامنی نسبت به میزان حیا در انسان است».

اما، آن «حیا» که مانع از انجام وظیفه گردد، «حیای مذموم» و ناپسند است، به عنوان مثال: نمازش را ترک می کند، چون در میان بی نمازها خجالت می کشد!

برای رهایی از این مشکل دو راهکار عمده وجود دارد:

تمرین و تکرار
تمرین یکی از عوامل رشد و پرورش صفات اخلاقی است. امام علی(علیه السلام) فرموده اند:
 «عَوِّدْ نَفْسَکَ  فِعْلَ  الْمَکَارِمِ »؛[۲] «نفست را به انجام اعمال پسندیده عادت ده».

بنابراین اگر حیا و خجالت کشیدن مانع از امر به معروف و نهی از منکر می شود، در این صورت باید با تمرین و تکرار و قراردادن خود در موقعیت ها، خجالت را از خود دور نمود.[۳] البته در مراحل اولیه خوب است از فعالیت های کم و کوتاه شروع شود مانند شناگری که در ابتدا از عمق کم و مدت زمان کوتاه در آب شروع می کند. درباره امر به معروف نیز اگر گروهی رفتار نامناسب دارند، از تذکر به یک نفر و به اندازه یک عبارت شروع شود و به کسانی تذکر داده شود که احتمال تأثیرپذیری بیشتر و رابطه دوستی بیشتری دارند. البته برای این که موقعیتی از دست نرود، لازم است آمادگی قبلی داشته باشید.

روش غیرمستقیم
گاهی اوقات علت خجالت کشیدن در امر به معروف، موقعیت و جایگاه خاص طرف مقابل می باشد؛ مانند زمانی که مخاطب او، پدر و مادر و برادر و یا خواهر بزرگ تر و یا استاد و … باشد. در این صورت بهترین راهکار پرهیز از امر و نهی های مستقیم و روی آوردن به امر و نهی غیر مستقیم می باشد، مانند واسطه قرار دادن افراد مطمئن و صاحب نفوذ، تذکر خطا و اشتباه به صورت کنایه ای و یا رفتار شایسته را خودش انجام دهد و به صورت عملی الگوسازی کند.[۴]

پی نوشتها:
[۱] – علی بن محمد لیثى واسطى، عیون الحکم و المواعظ(للیثی)، قم، دار الحدیث، ۱۳۷۶ش ، اول، ص۳۲۷، ح ۵۶۱۳
[۲] – همان، ص۳۴۱، ح ۵۸۱۷
[۳] – محسن قرائتی، امر به معروف و نهی از منکر، تهران، تهران، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، ۱۳۷۶ش، دوم، ص۷۶
[۴] – در مباحث بعدی به‌طور مصداقی به نحوه امر به معروف و نهی از منکر هر یک از این موارد خواهیم پرداخت.

منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف‏، 1394.